Theo các nhà tâm lý giáo dục, giai đoạn chuyển tiếp từ mẫu giáo sang lớp Một gọi là giai đoạn tiền học đường đánh dấu một bước ngoặc trong cuộc đời trẻ. Nhiều trẻ sẽ bỡ ngở và có thể gặp không ít khó khăn lúc mới vào lớp Một. Trên thực tế thì sau thời gian khai giảng nhiều trẻ rơi vào trạng thái tâm lí lo âu, hoảng sợ, buồn bã, ốm liên miên, sụt cân nhanh chóng, từ chối hòa đồng với thầy cô, bạn bè, kém hoạt bát hơn hẳn so với thời điểm trước khi đi học…Việc này kéo dài sẽ gây ảnh hưởng nặng nề tới tâm lý cũng như kết quả học tập của trẻ. Đây thật sự là vấn đề với trẻ bởi nếu không được giúp đỡ, trẻ dễ sinh tâm trạng chán đi học, không những ảnh hưởng đến sự phát triển trí tuệ mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển về nhân cách sau này.
Mỗi giai đoạn phát triển đều có những đặc điểm riêng, sự phát triển của một giai đoạn này là kết quả của giai đoạn trước đó và là tiền đề cho giai đoạn phát triển kế tiếp. Nghĩa là, nếu kỹ năng tiền học đường của trẻ hoàn thiện thì trẻ sẽ dễ dàng tham gia vào hoạt động học tập, ngược lại, kỹ năng tiền học đường của trẻ yếu thì trẻ sẽ gặp khó khăn trong những năm học đầu tiên tại trường học và có thể ảnh hưởng đến suốt quá trình học tập lâu dài về sau.
Có rất nhiều hình thức và phương pháp hình thành kỹ năng tiền học đường cho trẻ nhưng dù thực hiện phương pháp chăm sóc giáo dục trẻ theo hướng nào thì việc phối hợp giữa gia đình và nhà trường đều là điểm then chốt. Nếu như chỉ có nhà trường và giáo viên nỗ lực cố gắng mà không có sự phối hợp với gia đình và các bậc phụ huynh thì hiệu quả giáo dục sẽ không cao. Vậy chúng ta phải phối hợp như thế nào? Tuyên truyền như thế nào để đạt được hiệu quả, khoa học? Đó cũng là lý do mà tôi chọn đề tài này.
Với quan điểm “Việc chăm sóc và giáo dục trẻ em được chia sẻ trách nhiệm giữa nhà trường với gia đình và cộng đồng xã hội”, để hỗ trợ trẻ trong giai đoạn chuyển tiếp, giáo viên cần chủ động phối hợp trong việc chuẩn bị cho trẻ về: thể
chất, trí tuệ, ngôn ngữ, các phẩm chất kỹ năng học tập cần thiết và đặc biệt là tâm lí để trẻ chuyển từ mầm non lên tiểu học một cách thuận lợi.
Các biện pháp mà bản thân tôi đã thực hiện như sau:
Biện pháp 1: hãy lắng nghe và chia sẻ trẻ.
* Về phía giáo viên với phụ huynh:
Trao đổi để phụ huynh nắm rõ cần chuẩn bị những kỹ năng tiền học đường nào cho trẻ là phù hợp và các kỹ năng là cần thiết cho trẻ, nhằm:
+ Không gây áp lực cho trẻ trước khi vào lớp Một là phải biết chữ, biết viết: không cho con học trước chương trình lớp Một.
+ Xây dựng các kỹ năng tiền học đường cần phụ huynh hỗ trợ hình thành và quan sát tại nhà. Với hình thức phối hợp này, giáo viên phải giúp phụ huynh nắm được các minh chứng, tiêu chí cụ thể cho từng kỹ năng theo Bộ chuẩn phát triển trẻ em 5 tuổi để có kết quả đánh giá chính xác đối với trẻ.
* Về phía phụ huynh với trẻ:
Thường xuyên quan tâm, trò chuyện với trẻ. Nội dung trò chuyện là những kỹ năng mà trẻ đã được học trên lớp, cách giải quyết vấn đề của trẻ khi gặp tình huống trong mối quan hệ giữa bạn với trẻ, giữa cô với trẻ… để hiểu thêm tính cách, tư duy, khả năng xử lý của trẻ. Nếu có thể phụ huynh có thể tham gia ý kiến khi lắng nghe trẻ nói nhưng phải trên tinh thần không phán xét, đánh giá, chỉ mang tính định hướng cho trẻ để kịp thời điều chỉnh nếu thật sự có vấn đề.
Dành thời gian tham gia đầy đủ các hoạt động của lớp, đây là một trong những thời điểm giúp phụ huynh quan sát tốt nhất khả năng và cách hành xử của trẻ khi hoạt động.
Biện pháp 2: Phối hợp thực hiện chương trình giáo dục mầm non.
Kỹ năng tiền học đường cần thiết:
+ Kỹ năng tự phục vụ và an toàn: trẻ biết tự vệ sinh cá nhân thật sạch sau khi đi vệ sinh xong; biết tự điều chỉnh trang phục, tóc…cho bản thân khi cần thiết.
Ở trường Mầm non, hầu hết các con được cô giáo gần như là phục vụ hết cho trẻ, song lên lớp Một thì các con đều phải tự làm. Ở trường tiểu học, nhà vệ sinh nằm tách biệt không như ở mầm non, khi đi vệ sinh không có cô giáo hỗ trợ, giúp đỡ, sợ rằng các con sẽ loay hoay, lúng túng trong những tình huống như thế, thậm chí các con sẽ nhịn cả ngày và có cảm giác hoảng sợ mỗi khi muốn đi vệ sinh. Vì vậy nên tôi đã phối hợp với phụ huynh, trao đổi rõ với phụ huynh lý do tôi sẽ tập cho trẻ tự làm, tự phục vụ để tạo được sự đồng thuận trong việc rèn cho trẻ một số kỹ năng tự phục vụ và an toàn. Cụ thể, tôi đã cho trẻ quan sát và luyện tập dưới nhiều hình thức như: làm mẫu, giải thích (Tôi rữa sạch cho trẻ sau khi đi vệ sinh rồi tập cho trẻ thực hiện lại những thao tác vệ sinh), xem những đoạn video clip, tranh ảnh, thông qua những bài thơ, ca dao, đồng dao, bài hát … nhằm giúp trẻ tự tin, khéo léo, và biết tự xoay xở mỗi khi gặp khó khăn.
+ Kỹ năng xã hội: kỹ năng biết tôn trọng và lắng nghe, hiểu lời nói trong giao tiếp, biết chờ đến lượt, hoạt động nhóm, biết thỏa thuận và giải quyết vấn đề….
Hiện tại, lớp tôi đang thiết kế môi trường hoạt động giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, nên việc cần sự phối hợp với phụ huynh là vô cùng cần thiết. Ở lớp, khi tổ chức hoạt động chơi, các con biết cách tự thỏa thuận, đưa ra ý tưởng cách chơi, nội dung chơi, luật chơi, biết tôn trọng và lắng nghe ý kiến của bạn khi chơi. Khi trẻ chơi, tôi cùng tham gia vào trò chơi của trẻ nhằm giúp trẻ làm rõ ý tưởng chơi, bên cạnh đó tôi tạo tình huống để trẻ giải quyết vấn đề. Ở nhà, cha mẹ trẻ cần tạo điều kiện cho trẻ tự lựa chọn và tự đưa ra hướng giải quyết khi trẻ gặp phải tình huống có vấn đề như: thiếu đồ chơi, lựa chọn khu vực chơi,
quyết định nội dung chơi… cha mẹ sẽ tham gia chơi với vai trò người cùng chơi.
+ Kỹ năng thực hiện hoạt động trí óc như: biết so sánh, phân tích, tổng hợp….
Với kỹ năng này để hình thành và phát triển cho trẻ chỉ tổ chức vào hoạt động trong giờ học (văn học, khám phá môi trường xung quanh, làm quen chữ cái, làm quen với toán), và hoạt động vui chơi là chưa đủ. Việc cung cấp cho trẻ một số khái niệm sơ đẳng như: nhận biết số đếm, số lượng, xếp tương ứng, xếp theo quy tắc, so sánh, thêm bớt, tách gộp, đo lường, nhận biết hình dạng, định hướng không gian và thời gian …. cần được phụ huynh thường xuyên ôn luyện cho trẻ qua hình thức chơi tại nhà. Tôi đã thiết kế những bài tập mang tính tư duy gửi cho phụ huynh thông qua nhóm group Zalo của lớp để phụ huynh và trẻ có thể thực hiện cùng nhau tại nhà nhằm luyện tập và củng cố kiến thức. Tuy nhiên, tôi luôn nhắc phụ huynh lưu ý rằng trẻ phải được tự mình hoạt động, được tự mình thực hành, luyện tập trải nghiệm nhưng phài dưới hình thức chơi, vì lứa tuổi này hoạt động chủ đạo là chơi, trẻ học mà chơi và chơi bằng học.
+ Kỹ năng phát triển thể lực: Phối hợp với phụ huynh nắm rõ về thể chất của trẻ thông qua cân nặng, chiều cao, thông tin sức khỏe, thể trạng của trẻ. Giúp phụ huynh hiểu được ở trường, bên cạnh chế độ ăn dinh dưỡng cân đối, chế độ sinh hoạt nghỉ ngơi hợp lý, khoa học thì chế độ luyện tập thể dục ở lớp cũng được diễn ra thường xuyên vào giờ học thể chất và thể dục sáng. Không đơn thuần là sự chuẩn bị về lượng phát triển chiều cao và cân nặng cơ thể, mà là chuẩn bị về chất, năng lực làm việc bền bỉ, dẻo dai, độ khéo léo của bàn tay, sự nhanh nhạy của các giác quan… để phụ huynh cùng với giáo viên có những hoạt động vui chơi bổ ích phát triển thể chất cho trẻ vào các ngày nghỉ lệ, nghỉ cuối tuần.
+ Làm quen với môi trường tiểu học: quá trình chuẩn bị cho trẻ 5 tuổi đã được đưa vào chương trình có các nội dung để trang bị cho trẻ 5 tuổi thông qua chủ đề “Bé làm quen với trường tiểu học”. Với chủ đề này, ngoài những hoạt động làm quen tại lớp như làm quen với một số đồ dùng như: bút, thước, tập vở…thì được sự giúp đỡ và hỗ trợ của nhà trường, phối hợp với phụ huynh để tổ chức cho trẻ tham quan trường tiểu học, gặp gỡ với cô giáo dạy lớp Một và các anh chị học lớp Một… Tôi luôn khuyến khích động viên phụ huynh thường xuyên dẫn trẻ đi nhà sách để trẻ có cơ hội được tiếp cận các đồ dùng học tập.
Biện pháp 3: Phối hợp theo dõi, đánh giá.
Song song với việc giáo viên ở lớp theo dõi và đánh giá trẻ thì phụ huynh ở nhà cũng cùng cô thực hiện một cách tích cực. Qua đó, phụ huynh nắm bắt được con mình đã đạt và chưa đạt được những kỹ năng nào để từ đó tìm cách khắc phục và đưa ra biện pháp giáo dục phù hợp với khả năng của trẻ để trẻ tiến bộ hơn. Bên cạnh đó, tuyên dương khen thưởng trẻ kịp thời để tạo động lực cho trẻ phát huy tích cực. Ví dụ: ở lớp tôi thì cô cùng phụ huynh cùng nhau đánh giá trẻ những kỹ năng đạt và chưa đạt, rồi từ đó cùng đưa ra biện pháp, cách thức phù hợp với khả năng và thế mạnh của trẻ. Phụ huynh cùng cô tuyên dương khen thưởng các bé có sự cố gắng và nỗ lực vượt trội.
Sau khi thực hiện các biện pháp trên, kết quả mang lại cho trẻ ở lớp tôi như sau:
- Trẻ đã tự tin, mạnh dạn hơn không bị hụt hẫng, bỡ ngỡ với sự thay đổi môi trường học tập mới.
- Trẻ và phụ huynh hiểu được sự giống nhau và khác nhau giữa hai cấp học để chuẩn bị tốt tâm – sinh lí cho trẻ vào lớp Một.
- Phụ huynh xác định được các yếu tố ảnh hưởng đến trẻ trong giai đoạn chuyển tiếp và kỹ năng tìm hiểu thông tin, kiến thức để hỗ trợ trẻ.
- Giáo viên và phụ huynh trở nên gắn kết hơn và cùng có trách nhiệm hơn với trẻ trong giai đoạn chuyển tiếp.
Sau quá trình thực hiện công tác phối hợp với phụ huynh chuẩn bị cho trẻ vào lớp Một, tôi nhận thấy hơn 90% trẻ lớp tôi đã đạt được một số kỹ năng cần thiết để làm hành trang tiền học đường. Tôi thực sự cảm thấy rất vui và an tâm khi các con có được một tâm thế vững vàng vượt qua được bước ngoặt quan trọng khi chuyển giao giữa Mầm non và Tiểu học. Bản thân tôi cảm thấy giai đoạn tiền học đường là giai đoạn vô cùng quan trọng đối với trẻ. Như Bác Hồ đã từng nói “trẻ em như búp trên cành, biết ăn ngủ biết học hành là ngoan” một búp non nếu được chăm sóc chu đáo thì chắc chắn chồi non sẽ phát triển tốt, đứa trẻ nếu được có sự đầu tư về kỹ năng và định hướng tốt ngay từ nhỏ thì trẻ sẽ dần dần lớn lên và phát triển toàn diện cả về 5 lĩnh vực phát triển (nhận thức, ngôn ngữ, thể chất, thẩm mỹ, tình cảm-xã hội).
* Một số hình ảnh.
